Ghế Barcelona: Hành trình từ “ngai vàng” đến biểu tượng vượt thời gian

 

 

 

1. Bối cảnh ra đời: Sứ mệnh quốc gia tại Barcelona 1929

 

Những năm đầu thế kỷ 20, cách mạng công nghiệp lần thứ hai đã đưa thế giới bước vào kỷ nguyên kiến tạo theo phương thức mới. Trong dòng chảy ấy, Chủ nghĩa Hiện đại và trường phái Bauhaus ra đời, phá vỡ những quy chuẩn thẩm mỹ cổ điển, khai mở tầm nhìn mới cho nghệ thuật và kiến trúc.

 

Vào năm 1929, Triển lãm Quốc tế Barcelona (Hội chợ thế giới lần thứ hai) quy tụ 20 quốc gia châu Âu đã được tổ chức như một lễ kỉ niệm cho sự tiến bộ, công nghệ và lối sống mới. Kiến trúc sư Ludwig Mies van der Rohe (được gọi tắt là Mies) một trong những tiên phong của phong trào hiện đại đã được ủy thác nhiệm vụ thiết kế Nhà triển lãm quốc gia Đức trong sự kiện này. Công trình là nơi tiếp đãi đức vua và hoàng hậu của Tây Ban Nha trong buổi lễ khai mạc.

 

 

Kiến trúc sư, nhà thiết kế, nhà giáo dục Mies van der Rohe, một trong những người đi đầu trong lĩnh vực kiến trúc hiện đại (nguồn ảnh: arquitecturaydiseno.es)

 

Ông đã tạo ra một không gian linh hoạt chảy trôi mượt mà giữa các phiến đá thượng hạng, kết cấu khung thép tối tân, tường kính trong suốt và mặt nước rộng mở: một nhà triển lãm thể hiện trọn vẹn tinh thần dân chủ, tiến bộ và thịnh vượng của nước Đức thời bấy giờ.

 

 

 

 

 

Nhà triển lãm quốc gia Đức là một tác phẩm tinh túy của kiến ​​trúc thế kỷ 20. (nguồn ảnh bauhauskooperation.com)

 

Nhưng nhu cầu thực tiễn về nơi an tọa dành cho yếu nhân đã đặt ra bài toán khó về nội thất: cần có những vật thể vừa phải hòa hợp với kiến trúc, vừa phải tương xứng với vị thế hoàng gia, vừa đảm bảo cả về công năng và thẩm mỹ. Chính trong bối cảnh ấy, Mies cùng cộng sự Lilly Reich đã cho ra đời kiệt tác nội thất vượt thời gian: chiếc ghế Barcelona.

 

2. Từ “ngai vàng” dành cho hoàng gia đến biểu tượng của chủ nghĩa hiện đại

 

“Chính phủ sắp tiếp đón một vị vua… Chiếc ghế phải thật hoành tráng... Trong hoàn cảnh đó, không thể dùng ghế nhà bếp.” - Ludwig Mies van der Rohe

 

 

Kiến trúc sư Mies van der Rohe đã giải quyết nan đề này bằng tư duy tạo ra một vật thể mang ý niệm về nguyên mẫu vương quyền, với sự “hoành tráng” không nằm ở sự phô trương mà cô đọng trong chiều sâu của sự tiết chế và tinh thần cấp tiến.

Nhìn từ bên hông, hai chân ghế Barcelona bắt chéo tạo thành hình cắt kéo mượt mà, gợi nhớ đến ghế Curule cổ đại - biểu tượng quyền lực chính trị và quân sự của đế quốc La Mã. Nguyên mẫu này hoàn toàn tương xứng với đức vua Alfonso XIII - vị vua trưởng thành trong môi trường quân đội luôn tự coi mình là một chiến binh.

 

 

Hình ảnh ghế Curule trên tiền xu đúc tại Rome gắn liền với hình ảnh của những người cai trị. (nguồn ảnh wikipedia và wright20)

 

Mies đã tái sinh biểu tượng quyền lực hàng ngàn năm tuổi bằng cách sử dụng khung thép thay thế cho gỗ rắn truyền thống. Phần đệm ghế và phần dây đai làm từ da lợn, được cắt và khâu tay tỉ mỉ. Các đường cong thanh mảnh kết hợp cùng các mặt phẳng căng mịn, tạo nên một ngôn ngữ hình học trong sáng và tối giản. Sự kết hợp kim loại cứng, lạnh với da mềm, ấm, giữa đường cong và mặt phẳng đã tạo nên đối thoại tinh tế giữa lý tính và cảm xúc, đồng thời phản ánh sự giao thoa của công nghệ máy móc và thủ công truyền thống trong thời đại mới.

 

 

 

Ghế Barcelona khoảng năm 1932-1934 (nguồn ảnh: knoll-int.com)

 

Bên cạnh đó, trục kết cấu chịu lực của chiếc ghế đã được chuyển lệch sang một bên so với nguyên mẫu, tạo nên mặt ngồi nhô ra phía trước cân bằng với phần tựa lưng hơi ngả về phía sau. Bộ khung ghế được phô bày trọn vẹn, là yếu tố thẩm mỹ chủ đạo đã đưa chiếc ghế trở thành một trong những thiết kế tiên phong về “cấu trúc lộ thiên”.

 

 

Phần khung và đai ghế Barcelona khoảng năm 1931, do Công ty Bamburg sản xuất. (nguồn ảnh knoll-int.com) 

 

Trong không gian mở của Nhà triển lãm quốc gia Đức, nơi ánh sáng phản chiếu trên kính và đá, chiếc ghế trở thành phần nối tiếp tự nhiên của kiến trúc nhẹ nhàng, cân đối và tinh khiết. Mọi đường cong, góc cạnh, vật liệu đều đồng điệu với không gian xung quanh cùng tôn vinh triết lý “Less is More” (tinh giản lại, đi sâu hơn). Ở đó, “ngai vàng tối giản” của Mies không còn là biểu tượng của quyền lực áp đặt, mà là biểu tượng của sự thấu hiểu về không gian, vật liệu và con người. 

 

 

 

 

Ghế Barcelona hòa hợp với không gian của Nhà triển lãm quốc gia Đức. (ảnh)

 

Chiếc ghế Barcelona chính là một bằng chứng sống động cho thấy Chủ nghĩa Hiện đại không cần phải chối bỏ quá khứ, mà chỉ cần tái định nghĩa quá khứ bằng các công cụ và triết lý hiện tại - như lời Miles đã nói: "Việc hài hòa giữa cái cũ và cái mới trong nền văn minh của chúng ta là điều hoàn toàn có thể."

3. Kế thừa và thăng hoa: di sản Barcelona trở thành chuẩn mực toàn cầu

 

Gian hàng Barcelona chỉ tồn tại 7 tháng trước khi bị phá bỏ (đến năm 1983 mới được xây dựng lại). Nhưng chiếc ghế Barcelona đã bắt đầu đời sống của riêng mình, nhanh chóng trở thành biểu tượng của địa vị, biểu tượng của thiết kế hiện đại, tiếp tục được sản xuất trong sự trông đợi của đại chúng.

 

 

Một hình ảnh quảng cáo ghế Barcelona của Knoll vào năm 1947. (nguồn arh: knoll-int.com) 

Do hạn chế về kỹ thuật gia công kim loại tại thời điểm đó, khung ghế chỉ có thể chế tạo bằng cách dùng bu-lông ghép nối nhiều thanh thép lại với nhau. Điều đó khiến vị kiến trúc sư nổi tiếng với châm ngôn “God is in details” (Đấng sáng tạo ở trong từng chi tiết) luôn trăn trở và vẫn tiếp tục tiến hành các thử nghiệm để đưa ra phiên bản hoàn hảo hơn cho tác phẩm của mình.

 

 

 

Các mối nối bu-lông trên khung ghế Barcelona khoảng năm 1935 (ảnh cắt ghép từ ảnh gốc trên trang: wright20.com)

 

Mãi đến những năm 1950, nhờ sự tiến bộ của công nghệ luyện kim, thép không gỉ và kỹ thuật hàn liền mạch ra đời, chiếc ghế Barcelona mới đạt được phiên bản khung trơn nguyên khối hoàn mỹ với độ bền cao hơn và thẩm mỹ tinh tế hơn. Chất liệu da lợn cũng đã được thay thế bằng da bò nguyên tấm.

 

 

Chiếc ghế Barcelona với khung thép không gỉ liền mạch do Jerry Griffith sản xuất, khoảng năm 1969. (nguồn ảnh: wright20) 

 

Thông qua kiến trúc sư kiêm nhà thiết kế nội thất Florence Knoll, người đã nhận được sự ủy quyền sản xuất từ Mies, chiếc ghế đã được đưa vào sản xuất thương mại rộng rãi. Cho đến ngày nay, dòng sản phẩm Barcelona (ghế tựa, ghế đôn, ghế dài) ngoài phiên bản bọc da, còn có phiên bản bọc vải với nhiều màu sắc đa dạng, phù hợp với nhiều phong cách nội thất nhưng vẫn theo sát tiêu chuẩn khắt khe và đảm bảo tinh thần thiết kế gốc của tác giả.

 

 

 

 

Sự hiện diện của Barcelona trong các công trình kiến trúc kinh điển (như nhà Farnsworth của Mies, Nhà Kính của Philip Johnson…) hay các bảo tàng nghệ thuật, các bộ sưu tập tư nhân, cho đến các sảnh chờ của giới siêu giàu và màn ảnh Hollywood, đã củng cố vị thế của nó như một biểu tượng của quyền lực, tinh hoa và gu thẩm mỹ cao cấp. Sức sống trường tồn của chiếc ghế Barcelona như lời khẳng định rằng "Less is more" không chỉ áp dụng cho thiết kế sáng tạo mà còn là triết lý áp dụng cho mọi khía cạnh của cuộc sống. 

 

Cho đến thời điểm này chiếc ghế Barcelona đã hoàn thành sứ mệnh của mình: trở thành "ngai vàng tối giản" không chỉ dành cho hoàng gia, mà dành cho tất cả những người thấu hiểu giá trị của vẻ đẹp vĩnh cửu ẩn sâu trong sự tinh giản.

 

 

 

Bộ sưu tập Barcelona tại Glass House của kiến trúc sư và nhà phê bình kiến trúc Philip Johnson. (nguồn ảnh: hicarquitectura.com)